Het effect van beweging op slaap bij ouderen

Slaapproblemen komen regelmatig voor. Het percentage mensen dat slaapproblemen heeft neemt over het algemeen toe met het vorderen van de leeftijd. Met name mensen van 65 jaar en ouder kampen er in verhouding vaker mee. Daarnaast valt op dat vrouwen er in het algemeen meer last van hebben dan mannen [1].

De gevolgen van slaapproblemen zijn divers. Vermoeidheidsklachten komen uiteraard veel voor. Verder blijken slaapproblemen ook negatieve gevolgen te hebben voor het algemeen dagelijks functioneren, de kwaliteit van leven en de cognitie. Daarnaast zijn slaapproblemen gerelateerd aan het ontwikkelen van mentale gezondheidsklachten, hart- en vaatziekten, metabool syndroom, diabetes type 2 en overgewicht [2].

Slaapproblemen bij ouderen kunnen langs diverse wegen worden aangepakt. Te denken valt aan het geven van advies over een goede slaaphygiëne en het doen van ontspanningsoefeningen [3]. Verschillende onderzoeken laten zien dat ook de inzet van beweging effectief blijkt te zijn.

In een recente systemische review zijn verschillende onderzoeken, die het effect van beweging op slaap bij ouderen hebben onderzocht, samengebracht [2]. In totaal zijn veertien studies in de review meegenomen; zes studies waren gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken en acht onderzoeken waren prestest-posttest studies. Vijf van de in deze systematische review geïncludeerde studies waren gemiddeld van kwaliteit en negen waren van een sterke kwaliteit. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers aan de diverse onderzoeken lag tussen de 64 en de 76 jaar.

In de onderzoeken werd gewerkt met beweegprogramma’s die bestonden uit een gevarieerd aanbod van activiteiten die gericht waren op het verbeteren van de mobiliteit, het uithoudingsvermogen en kracht. De oefenprogramma’s werden tussen de 2 weken en 12 maanden uitgevoerd. Elf onderzoeken maakten gebruik van subjectieve maatstaven om de effecten van beweging op slaap te bepalen, één onderzoek gebruikte objectieve maatstaven en één onderzoek maakte gebruik van beide vormen.

Op één onderzoek na werd in alle onderzoeken een significante verbetering van beweging op minimaal één aspect van slaap gevonden. Uit de review kwam verder naar voren dat met name matig intensieve beweging met een frequentie van drie keer per week gedurende minimaal 12 weken tot 6 maanden het grootste positieve effect op de slaapkwaliteit heeft. Beweegprogramma’s die bestonden uit yoga of Tai Chi leken het het beste te doen. Ook beweegprogramma’s bestaande uit een combinatie van verschillende oefeningen scoorden goed.

In de praktijk zult u waarschijnlijk veel cliënten treffen die onvoldoende bewegen. Met name bij oudere cliënten met slaapproblemen, kan het inzetten van een passend beweegprogramma een positief effect hebben op de slaapkwaliteit. Daarnaast blijkt dat de productie van het slaaphormoon melatonine afneemt naarmate de leeftijd vordert. Dit betekent dat naast het inzetten van een beweegprogramma, ook het inzetten van producten die de melatoninespiegels positief kunnen beïnvloeden, zinvol kan zijn om de slaapkwaliteit van uw (oudere) cliënten te verbeteren.

[1] Website Centraal Bureau voor de Statistiek, https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/11/een-

op-de-vijf-meldt-slaapproblemen, geraadpleegd op 1 maart 2021

[2] Vanderlinden, J., Boen, F. & van Uffelen, J.G.Z. Effects of physical activity programs on

sleep outcomes in older adults: a systematic review.Int J Behav Nutr Phys Act17,11 (2020). https://doi.org/10.1186/s12966-020-0913-3

[3] Le Bourgeois MK, Giannotti F, Cortesi F, Wolfson AR, Harsh J. The relationship between

reported sleep quality and sleep hygiene in Italian and American adolescents. Pediatrics. 2005;115(1 Suppl):257–65.