De orthomoleculaire aanpak van vermoeidheid

Vermoeidheid is een veelgehoorde klacht binnen de orthomoleculaire praktijk. Toch verdient het geen aanbeveling om dit symptoom in isolatie te behandelen. Veel beter is het, eerst dieper door te dringen tot de oorzaak. Waar komt vermoeidheid vandaan en wat kunnen we doen om de energie weer vrijelijk te laten stromen bij uw cliënt?

Energie uit voeding

De macromoleculen koolhydraten, eiwitten en vetten zijn onze voedingsbronnen. Eén gram koolhydraat levert 4 kcal, vet 9 kcal en eiwit 4 kcal. Ze worden in ons lichaam geoxideerd.
Extramitochondriaal vindt een anaeroob proces plaats,  glycolyse. Dit is de afbraak van glucose, waarbij weinig energie vrijkomt. Pyruvaat en NADH worden gevormd. Pyruvaat wordt geoxideerd en vormt daarmee een energiebron voor de intramitochondriale omzetting met zuurstof.

Adenosinedifosfaat wordt omgezet in adenosinetrifosfaat: een nucleotide dat cofactor is bij vele enzymatische reacties in het lichaam en wordt verbruikt bij energie-behoevende processen in de cel. Het rendement bij de aerobe omzetting is 13 maal hoger dan het rendement bij de anaerobe omzetting, bovendien is melkzuur een bijproduct van anaerobe omzetting.

B-vitamines, magnesium,  zink en ijzer zijn essentiële voedingstoffen voor het proces in de mitochondriën. Het co-enzym Q10 is nodig om energie op te slaan in de binding tussen de fosfaten van ATP. Wanneer energie nodig is, wordt de binding tussen de buitenste fosfaten verbroken, waardoor opgeslagen energie vrijkomt. Zo ontstaat ADP.

Om van ADP weer ATP te maken, is creatinefosfaat nodig. Tijdens de regeneratie van adenosinetrifosfaat worden 2 moleculen adenosinedifosfaat gecombineerd. Het overgebleven molecuul wordt adenosinemonofosfaat genoemd. Dit wordt in verband gebracht met ammoniak (hersen-toxisch) en urinezuur (jicht, reuma).

Vroeger was alles beter

Nee, vroeger was niet alles beter, maar we waren wel fitter. De inname van macronutriënten verschilde nogal van die van nu. Jagers en verzamelaars nuttigden geen voeding waarvan de helft uit koolhydraten bestond, toch wordt dit vandaag de dag geadviseerd. Dit advies wordt meer dan opgevolgd, 60-75% van onze totale calorische inname komt uit koolhydraten. Dit gaat hoofdzakelijk ten koste van de eiwitten. Buiten dat de  koolhydraten vaak geraffineerd zijn en dus lege calorieën vormen zonder voedingsstoffen. We nemen slechte koolhydraten uit brood, rijst, pasta en suikers in plaats van de goede koolhydraten uit groenten en fruit.

Vermoeidheid en excessief geraffineerd eten

Waarom worden we eigenlijk moe van geraffineerde koolhydraten? Wanneer we te veel geraffineerde koolhydraten binnenkrijgen, zorgt dit voor een zeer snelle stijging van de bloedsuikerspiegel. Daardoor neemt ook de productie van insuline stevig toe, waardoor een situatie van hyperinsulinemie ontstaat. Vervolgens volgt er een tegengestelde reactie, waarbij het bloedsuiker weer sterk daalt. Nu is er ineens onvoldoende glucose in het bloed om de cellen en organen van energie te voorzien. Hierdoor wordt uw cliënt moe en hongerig, en krijgt een verhoogde behoefte aan suiker. Wanneer dit dan genomen wordt, gaat het energieniveau tijdelijk weer omhoog, maar al snel ontstaat er weer hyperinsulinemie. De vicieuze cirkel is geboren.

Wanneer dit lang zo doorgaat, ontstaat er een suikerverslaving. Op den duur kan dit leiden tot insulineresistentie; de koolhydraten worden niet meer in de cel gelaten en blijven te lang in het bloed, waarna ze als vet worden opgeslagen. Vermoeidheid wordt chronisch, het eten van voedsel zorgt maar heel even voor een opkikker en daarna beginnen de problemen opnieuw. Om deze cirkel te doorbreken is het van het grootste belang dat men anders gaat eten (minder geraffineerde koolhydraten en meer groente en fruit) en meer gaat bewegen.

Laaggradige ontsteking

Er ontstaat nog een bijkomend, immunologisch probleem wanneer er een chronisch tekort aan glucose is. Door het tekort slaan de hersenen alarm, wat een activatie van stress-assen geeft. Adrenaline, cortisol en glucagon worden aangemaakt en zorgen voor vorming van glucose uit aminozuren. BCAA’s worden afgebroken, terwijl deze juist belangrijk zijn voor spierweefsel en voor de immunoglubulinen IgA, IgM en IgG. Het immuunsysteem wordt over de gehele linie zwakker.

Het afweersysteem begint bij de lichamelijke barrières: de huid, het maagdarmkanaal, de longen, de neus en ogen zijn allemaal in staat om ziekteverwekkers te weren. Mocht een ziekteverwekker toch weten te infiltreren, dan wordt eerst het aangeboren immuunsysteem geactiveerd. Daarna wordt het verworven immuunsysteem geactiveerd. Bij een permeabele darm is de lichamelijke barrière doorbroken. Het veroorzaakt activatie van het immuunsysteem en daarmee laaggradige ontsteking. Een geactiveerd immuunsysteem kost enorm veel energie; één graad koorts kost circa 250 kcal per etmaal.

Laaggradige ontsteking is te herkennen aan overmatige vermoeidheid. Beweging en sociale contacten worden vermeden, het libido is verminderd, de eetlust verstoord en er is sprake van een verhoogde pijn-gevoeligheid. Bovendien kan de lichaamssamenstelling veranderen: spieratrofie en verhoogde vetopslag worden vaak gezien. Maar de behandeling van een laaggradige ontsteking is relatief eenvoudig, zo lang uw cliënt de energie op kan brengen, natuurlijk. Een gezonde darmwerking, welke op gang gebracht kan worden met L-glutamine, pre- en probiotica, gecombineerd met voldoende beweging in de buitenlucht zorgt voor een veel betere werking van het immuunsysteem.

Stress

Een stressor zorgt ervoor dat het vecht-of-vlucht mechanisme (sympathicus) wordt geactiveerd. Het lichaam maakt noradrenaline aan. De spijsvertering wordt stilgelegd, dit heeft geen prioriteit. Voor energie wordt glycogeen uit de lever aangetrokken. Deregulatie van NF-kB, COX 1,2 en TNFα treedt op, met ontstekingsgevaar tot gevolg. Bovendien leidt stress tot de productie van adrenaline, wat de (onwenselijke) anaerobe koolhydraat-verbranding stimuleert.

De HPA-as reactie is een langzamer respons op een stressreactie. Cortisol wordt aangemaakt als reactie op noradrenaline. Het reguleert bovengenoemde reactie en werkt ontstekingsremmend. Echter, wanneer er langdurig sprake is van stressoren, daalt het cortisol door bijnieruitputting.

Energietekort leidt tot vermoeidheid, zelfs na nachtrust, en lusteloosheid. Paradoxaal genoeg kunnen slaapproblemen optreden. Het verdient dan aanbeveling om een hogere dosering magnesium te geven, een belangrijke cofactor bij de vorming van ATP. Dat geeft dan dat extra beetje energie om weer goed tot rust te kunnen komen.

Behandeling

De verhouding tussen belasting en belastbaarheid dient hersteld te worden.
Wanneer men weinig spierweefsel heeft, zijn de mitochondriën minder actief. Dit heeft, vanzelfsprekend, gevolgen voor de energieproductie. Voldoende beweging is belangrijk voor een goede werking van de mitochondriën.

Verder zijn er bepaalde componenten uit voeding die essentieel zijn voor een goede werking in de mitochondriën. Vooral b-vitamines, magnesium,  zink, ijzer, creatinefosfaat, co-enzym Q10 en l-carnitine zijn noodzakelijk. Vitamine K  zorgt niet alleen voor sterke botten en elastische bloedvaten. Onderzoek heeft aangetoond dat het de insulinegevoeligheid verbeterd. Goede voeding is dus belangrijk om vermoeidheid tegen te gaan. Het vermijden van geraffineerde koolhydraten is hierin belangrijk, zoals hierboven beschreven.

Verder kan de belastbaarheid verhoogd worden door ontspannen bewegen, muziek luisteren, slapen en leren. Muziek kan bijdragen aan regeneratie en een gevoel van relaxatie en inspiratie, terwijl tijdens de slaap het glymfatisch systeem het hoofd (letterlijk) leegmaakt van afvalstoffen.

Bij overmatige vermoeidheid is het belangrijk om in het achterhoofd te houden dat het hier gaat om een symptoom. Behandel niet de symptomen, dat is water naar de zee dragen. Het is belangrijk om de oorzaak van het probleem te achterhalen.

De kennis uit dit artikel is afkomstig uit onze opleiding “Orthomoleculair Therapeut”.